Nederland investeert in innovatieve technologie voor ruimte-instrumenten van de toekomst
Nederland staat wereldwijd bekend om de kwaliteit van haar ruimte-instrumenten. Om deze leidende positie te behouden en verder uit te bouwen investeert Nederland in kansrijke, innovatieve technologie via het NSO Instrumentenprogramma. En ook dat programma innoveert, vertelt adviseur wetenschap en ruimtevaart Jolien Diekema van het NSO.
Het instrumentenprogramma van het NSO, wat is dat precies?
‘Het instrumentenprogramma stimuleert Nederlandse bedrijven en instituten om instrumenten voor de ruimtevaart te ontwikkelen. Hierbij gaat het om instrumenttechnologie in de breedste zin, zoals detectoren, antennes, spiegels en elektronica. Dus alle hardware die vanuit de ruimte iets meet en data oplevert voor de wetenschap en maatschappelijke toepassingen. Het instrumentenprogramma bestaat al jaren, maar heeft dit jaar een grondige metamorfose ondergaan.’
Jolien Diekema, expert NSO
Wat is er nieuw?
‘We hebben voor het eerst een open oproep voor ideeën gedaan. Hierin vroegen we bedrijven en instituten om met plannen voor nieuwe instrumenten te komen. Ideeën moesten voldoen aan twee belangrijke voorwaarden. Ten eerste: het instrument moet wetenschappelijke data opleveren op het vlak van aardobservatie, planeetonderzoek of astronomie. Ten tweede: er moet voldoende vraag zijn naar die data. Onze oproep leverde liefst 24 reacties op. Dit toont aan dat we in Nederland veel expertise hebben op instrumentgebied.’
Grote belangstelling bij de Nederlandse ruimtevaartindustrie dus. Wat gebeurde er toen?
‘Na de oproep voor ideeën zijn we doorgegaan met een oproep voor voorstellen. Bedrijven konden een concreet plan indienen voor een ruimte-instrument of om een klein haalbaarheidsonderzoek te doen. We zagen dat bedrijven en instituten zelf consortia gingen vormen om de kans op succes te vergroten. Uiteindelijk ontving het NSO zes voorstellen voor instrumentenprojecten, waarvan er drie zijn gehonoreerd. Daarnaast financieren we de enige haalbaarheidsstudie waarvoor een voorstel is ingediend.’
Hoe is bepaald welke instrumentenprojecten subsidie kregen?
‘Externe expert reviewers bekeken de technologische en wetenschappelijke kwaliteit van de voorstellen. Een jury van NSO-medewerkers beoordeelde de voorstellen op beleidscriteria. Bijvoorbeeld: hoe goed sluiten de plannen aan op die van ESA en NASA in de toekomst? En hoe passen ze in onze nationale ruimtevaartstrategie, die beschreven is in de Lange-termijn ruimtevaartagenda, de LTR?’
Welke voorstellen kwamen als beste uit de bus?
‘De drie gehonoreerde voorstellen waren precies verdeeld over de drie categorieën: astronomie, aardobservatie en planeetonderzoek. SRON leidt een consortium dat infrarooddetectoren wil ontwikkelen voor de toekomstige NASA-ruimtetelescoop PRIMA. In de categorie aardobservatie won TNO. Samen met partners gaat dit instituut een spectrometer voor ammoniakdetectie maken. En de TU Delft werkt de komende jaren aan een sensor die sporen van leven kan zoeken bij de manen van Saturnus. Naast deze drie projecten financieren we ook de haalbaarheidsstudie van het Radiolab in Nijmegen naar astronomische radio-ontvangers op de achterkant van de maan.’
Stuk voor stuk bijzondere projecten. Waarom is het belangrijk om ze via het instrumentenprogramma te steunen?
‘Nederland heeft veel expertise opgebouwd in instrumentontwikkeling. Wereldwijd zijn wij toonaangevend op dit gebied. Willen we over tien, vijftien jaar nog steeds die leidende positie hebben, dan moeten we blijven investeren in technologieontwikkeling. Precies deze doelstelling staat ook beschreven in de Lange-termijn ruimtevaartagenda. Missie 3 luidt: Nederland neemt een toppositie in binnen iconische ruimtemissies door hoogwaardige ruimte-instrumenten te ontwikkelen en te benutten, waarbij kennis ook terugvloeit naar maatschappij en markt.’
Wat is de rol van het NSO? En wie betaalt de rekeningen?
‘Het ministerie van OCW financiert het instrumentenprogramma en heeft op basis van een NSO-advies ook de prioriteiten vastgesteld. Het NSO voert het instrumentenprogramma uit en begeleidt alle projecten tot aan de eindstreep. Dat doen we onder meer met voortgangsgesprekken en we staan de consortia bij met ons netwerk en onze expertise.’
Wordt ondertussen ook gewerkt aan een volgende ronde in het instrumentenprogramma?
‘Deze ronde was bijzonder succesvol. We gaan nu eerst evalueren en kijken welke verbeteringen we nog kunnen doorvoeren. Naar verwachting zullen we in de eerste helft van 2026 een nieuwe ronde uitschrijven, met nieuwe kansen voor innovatieve bedrijven en instellingen die instrumenten willen ontwikkelen voor de ruimtevaart.’
Meer informatie
Binnenkort lees je meer over de winnende voorstellen van SRON, TNO en TU Delft.
Meer informatie over het NSO Instrumentenprogramma lees je hier.