Nederland laat kansen liggen: Europese satellietdiensten vergroten veiligheid en weerbaarheid

Nederland loopt achter in het gebruik van Europese satellietdiensten die ons land weerbaarder en veiliger kunnen maken. Daarom voert het NSO dit jaar campagne om (potentiële) gebruikers te informeren over de mogelijkheden. De aftrap was vorige week, met de workshops Satellietdata voor een weerbaar Nederland.

In een snel veranderende wereld vol geopolitieke spanningen, weersextremen en klimaatproblematiek wil Europa een baken van veiligheid zijn. Robuust in haar verdediging, altijd goed geïnformeerd en in staat op te treden als dat nodig is. Onze gezamenlijke ruimtevaartinfrastructuur speelt hierin een cruciale rol.

De Europese Unie ontwikkelde verschillende satellietdiensten, onder meer rond de thema’s land, marien, atmosfeer, veiligheid en klimaat. In Nederland worden deze diensten nog niet optimaal benut ten opzichte van andere landen, bleek uit een inventarisatie van het NSO. Dit jaar brengt het ruimtevaartagentschap de vele mogelijkheden van de diensten onder de aandacht met workshops, lunchlezingen en congresbijdragen.

Rapid mapping
Donderdag stond de schijnwerper op de veiligheidstoepassingen van ruimtevaart met de workshop Satellietdata voor een weerbaar Nederland, thema land. Zo is er de dienst SESA, die aardobservatiegegevens van Copernicus- en commerciële satellieten gebruikt om bijvoorbeeld evacuatieplannen voor ambassadepersoneel te maken, kritische infrastructuur te onderzoeken en vluchtelingenkampen in kaart te brengen.

De Copernicus Emergency Management Service (EMS) helpt overheden en hulpdiensten na overstromingen, bosbranden en extreme droogte. ‘Rapid mapping, kaarten maken met de meest recente satellietgegevens, kan een bijzonder waardevol gereedschap zijn voor NGO’s, hulpdiensten en lokale overheden’, zegt Kathelijne Beenen van het NSO. ‘Als Nederland te maken krijgt met een crisissituatie activeren we deze dienst. De eerste analyses op basis van zowel publieke als commerciële aardobservatiegegevens zijn dan binnen 24 uur beschikbaar.’

Nederland gebruikte de dienst bijvoorbeeld in 2021, na de overstromingen in Limburg. Op satellietbeelden konden hulpdiensten goed te zien welke gebieden overstroomd waren. Vier jaar eerder inventariseerde de overheid van Sint Maarten met de satellietdienst welke schade was opgetreden na orkaan Irma. Waar de kaart rood kleurde was de schade het grootst, de oranje en gele gebieden waren minder hard getroffen.

Gevolgen van Orkaan Irma. Hoe roder de kleur, des te groter de schade. © Copernicus Emergency Services

Beveiligd signaal
De toepassingsmogelijkheden van satellietdata hier op aarde zijn schier eindeloos en vooral ook heel divers. In Nederland worden ze onder meer gebruikt om dijken te monitoren, ondergrondse pijpleidingen te inspecteren en – via bodemvocht en vegetatiemonitoring - natuurbranden te voorspellen. ‘En dit zijn alleen nog maar toepassingen van aardobservatiesatellieten’, zegt Kees Oude Lenferink van het NSO. ‘Ook navigatiesatellieten en communicatiesatellieten kunnen we hier in Nederland volop gebruiken voor onze veiligheid.’

Zo biedt het Europese satellietnavigatiesysteem Galileo een beveiligd signaal: het Public Regulated Service, of kortweg PRS. Dit signaal is zeer nauwkeurig en erg betrouwbaar. Het kan gebruikt worden door bijvoorbeeld hulpdiensten, waardetransporten en inspectiediensten. Oude Lenferink: ‘De komende maanden integreert RVO het PRS signaal in haar systemen om te zien of er geknoeid wordt met mesttransporten. Dit is één van vele denkbare toepassingen. We staan open voor andere usercases en vragen iedereen die denkt voordeel te kunnen hebben van het PRS signaal om zich bij ons te melden.’

Een ander mooi voorbeeld van wat je met navigatiesatellieten kunt doen: noodmeldingen van NL-Alert robuuster maken. Door waarschuwingen mee te sturen in het navigatiesignaal, ben je niet afhankelijk van een mobiel netwerk. Bovendien kun je heel gericht en wereldwijd mensen waarschuwen voor chemische stoffen in de lucht, lawinegevaar, extreme weersituaties en meer.

Iris²
Naast aardobservatie en navigatie werkt de Europese Unie sinds enkele jaren ook aan satellietcommunicatie. Voorheen waren vooral commerciële bedrijven actief als provider van satellietcommunicatiediensten. Maar nu de wereld onrustiger wordt, en Europa autonoom en weerbaarder wil zijn, pakt de EU een voortrekkersrol. Op korte termijn met GOVSATCOM, een communicatiedienst waar je als burger, bedrijf, instelling of overheid gebruik van kunt maken via het NSO. En vanaf 2030 met Iris², een onafhankelijk Europees satellietnetwerk voor communicatie.

Verschillende deelnemers aan de workshop zien meteen de mogelijkheden van satellietdiensten voor hun werk. Zoals René Agema van de Dienst Justitiële Inrichtingen: ‘Elektronische monitoring – mensen die een straf uitzitten met een enkelband om – staat of valt met een goede verbinding. Nu bevat elke enkelband nog twee simkaarten, die in contact staan met zendmasten. Misschien kunnen we dat systeem in de toekomst robuuster maken met één simkaart en een satellietverbinding.’

Hydroloog Dion van Deijl onderzoekt of satellietdata, in combinatie met AI, in staat zijn om beregeningsinstallaties te monitoren. Dan kan hij zien wanneer mensen zich niet houden aan een beregeningsverbod. En Sonja Ham van de Nationale Politie wil weten welke rol satellietdata kunnen spelen in de opsporing van milieucriminaliteit: ‘Satellietdata biedt ongelooflijk veel mogelijkheden. De technologie ontwikkelt heel snel en dat gaat in de toekomst alleen maar sneller. Reden genoeg om nu in te stappen, want als je te lang wacht, mis je de boot.’

Meer informatie & contact
Het NSO organiseert verschillende bijeenkomsten om (potentiële) gebruikers bekend te maken met Europese satellietdiensten en de toepassing hiervan. Dit gebeurt in het kader van het Framework Partnership Agreement on Copernicus User Uptake (FPCUP). Heeft u een vraag, ideeën voor toepassingen of wilt u het NSO uitnodigen om in gesprek te gaan over de mogelijkheden van de Europese ruimte-infrastructuur? Neem dan contact op met Kathelijne Beenen.

Inspiratie opdoen?
Kijk dan op het Nederlandse Satellietdataportaal of de Europese portal voor Copernicus data.